artikel Budaya : IDIOM SEMANTIK ING BASA JAWI

IDIOM SEMANTIK

 ING BASA JAWI

A.    Dhasaring Panyeratan

Idiom wonten ing saben dinten dipunsebut kanthi sebutan slogan. Idiom punika caket sanget kaliyan gesang ing saben dinten tumraping kula saha panjenengan.Langkung-langkung tumrap tiyang jawi, palah boten saged uwal saking slogan utawi idiom punika.Ewa makaten taksih kathah tiyang ingkang bingung kaliyan idiom punika, kamangka dipunangge saben dinten.Idiom-idiom punika kalebet kasiling sastra saha budaya ingkang patut dipuntuladhani. Mawi idiom-idiom punika, pitutur adi luhung saged dipunwarahaken tumraping manungsa wonten ing masarakat punika. Pramila langkung sae menawi dipunandharaken babpangertosanidiom,jenis idiom, tuladha, saha jeroan saking idiom punika, amrihidiom-idiom punika boten ical saking ganasing jaman globalisasi kang meksa kedah gaul. Mawi idiom-idiom punika ugi saged nyengkuyung nglestantunaken kabudayan jawi, mliginipun ingkang gegayutan kaliyan sastra saha basa.

Saking andharan woten ing inggil  saged dipun pendhet undheranipun pirembagan, inggih punika: (1) Punapa ingkang ingkang dipunwastani idiom punika? (2) Punapa  jenis saha tuladhanipun idiom basa jawi punika? (3) Kados pundi gegayutanipun idiom kaliyan kasiling kabudayan ?

Ancas saking pirembagan punika antawisipun: (1)Mangertosi pangertosan bab idiom wonten ing basa Jawi (2)Mangertosi jenis saha tuladha idiom wonten ing basa jawi (3)Mangertosi gayutanipun idiom basa jawi kaliyan kabudayan, mliginipun bab sastra

B.      PAREMBAGAN

Saderengipun ngancik jenis-jenising idiom, langkung sae menawi dipunandharaken pangertosan idiom punika rumiyin.Sejatosipun punapa ta ingkang dipunwastani idiom punika? Saha kenging punapa idiom saged dipun sebut minangka kasiling kabudayan?. Pitakenan punika temtunipun ngerubungi sirah kula saha panjenengan sadaya, palah kados mijeti sahanyebabaken pating krejut. Wangsul malih wonten babidiom. Idiom punika ing saben dinten ugi saged dipunarani unen-unen(cara kasare). Menawi wonten ing ilmu basa, idiom punika nggadhahi teges bilih idiom punika minangka ungkapan ingkang asalipun saking gabungan kalih tembung (frasa) ingkang damel teges enggal saha mboten gegayutan kaliyan tembung dhasaripun. Dados maknanipun punika mboten waged dipungebyah uyah, namung kedah dipunpenggalih kanthi raos ingkang wening. Kejawi makaten, ugi wonten ingkang mastani idiom punika minangka ungkapan basa saking gabungan tembung (frasa) ingkang tegesipun sampun manunggal saha boten saged dipuntafsiraken kanthi makna saking unsur-unsur dhasaripun. Dados, gampilipun idiom punika saged dipunsebut slogan utawi sesanti.

Sasampunipun mangertosi pangertosan idiom, prayoginipun ugi mangertosi pangertosan semantik. Amargi idiom-idiom punika dados  objeksaking semantik.  Miturut Slamet Mulyana(Mulyana(2008:1)) mastani bokbilih semantik inggih punika panaliten teges tembung wonten basa tartamtu miturut penggolonganipun. Kanthi mekaten sageddipunaturaken bokbilih semantik punika pengin ngendikakaken makna(teges), utawi salah satunggaling ilmu ingkang nyinaoni teges(makna) tembung, frasa, kalimat,saha teks.Saking andharan punika, saged dipuntingali kanthi cetha bokbilih idiom punika dados bidang kajian semantik ingkang badhe ndhudhah teges utawi maknanipun.

Idiom punika wonten ing pagesangan punika bernuansa kultural utawi radi mambet-mambet kabudayan. Kados pundi kok saged makaten?Inggih , idiom saged dipunanggep bernuansa kultural amargi idiom-idiom punika kalebet kasiling kabudayan ingkang gegayutan kaliyan sastra jawi. Sastra jawi punika kalebet nilai-nilai kabudayan daerah ingkang saged nyengkuyung harkat,martabat,jati dhiri,saha kapribaden bangsa ingkang kanthi boten langsung saged ndadosaken  identitasbangsa wonten ing pagesangan punika.

Idiom punika ugi kalebet tradhisi lisan.Nilai-nilai budaya ingkang kawerat ing idiom-idiomJawi  dipunangkat minangka salah satunggaling unsur budaya ingkang damel Kabudayan Nasional. Kanthi makaten, idiom( jawi) punika dados identitas lokal ingkang kedah dipun jagi lan dipunkrembakaken sinambi menggalihaken budaya enggal ingkang langkung sae. Idiom punika ugi kalebet budaya jawi ingkang sae lan dados objek wigati amargi dados dhasar masarakat Jawi.

Lajeng punapa ingkang saged ndadosaken idiom punika? Pitakenan punika temtu ugi mbayang wonten ing penggalih. Supados langkung gampil mangertosi punapa ingkang ndadosaken idiom punika, pramila sumangga kita tingali malih konsep saking budaya punika. Budaya inggih punika minangka paugeran-paugeran sahastrategi  ingkang dipunginakaken manungsa kangge  njumbuhaken dhiri tumrap lingkunganipun. Budaya ugi minangka konsep kados pundi kedahipun gesang dipuntindakaken , pramila basa lokal ingkang minangka salah satunggaling unsur budaya ugi ngandharaken konsep ngkang sami. Basa lokal nuduhakren bab ingkang kedah dipun pahami wonten ing masyarakat ingkang ngginakaken basa kasebat, tegessipun punapa ingkang kakndhut wonten ing basa lokal( Jawi) punika minangka bab ingkang trep dipun terapaken ing lingkungan penutur. Basa lokal punika ancasipun supados manungsa saged tumindak kanthi cara spesifiksahaboten damel rusuh.

Idiom-idiom punika panggenanipun wonten ing lebetipun basa, basa ingkang dipunmaksud ing mriki inggih punika basa Jawi. Paugeran-paugeran gesang lan ajaran-ajaran adi luhung biasanipun dipun ajaraken mawi basa. Amargi basa punika minangka pirantoskangge sesambetan(komunikasi), ingkang temtunipun ngandhut tataran tatakrama. Kanthi makaten saged dipunaturaken bokbilih idiom punika dumadi saking ancasing gesang ingkang langkung sae ingkang dipunwujudakaen wonten ing basa. Basa ing mriki inggih punika basa Jawi.

Punapa kemawon jenis-jenis idiom wonten ing Basa Jawi punika? Basa jawi punika kalebet basa ingkang nggadhahi nilai sastra ingkang inggil amargi gadhah paugeran khusus ingkang boten dipungadhahi basa sanes.Nilai-nilaisastra kalawau saged dipuntingali saking jenis-jenising idiom wonten ing Basa Jawi punika. Idiom-idiom wonten ing Basa Jawi antawisipun inggih punika: paribasan, bebasan, saloka,wangsalan, parikan, keratabasa, saha cangkriman.

Paribasan inggih punika unen-unen ingkang ajeg panganggenipun, mawi teges entar sahaboten ngemu suraos pepindhan.Tuladhanipun inggih punika keplok ora tombok, nyolong pethek, kepara-kepere,kerot tanpa untu,saha criwis cawis.Keplok ora tombok tegesipun ngraosaken bingah namung boten cucul ragad.Nyolong pethek tegesipun kadadosan ingkang dumadi mboten jumbuh kaliyan pangajeng-ajengipun.Kepara-kepere tegesipun boten adil anggenipun mbagi barang tartamtu.Kerot tanpa untu tegesipun kathah gadhah panjangka namung boten gadhah kekiyatan.Dene teges saking criwis cawis inggih punika tiyang ingkang kathah micara namun ugi sregep saha cak-cek anggenipun makarya.

Bebasan inggih punika tetembungan utawa unen-unen ingkang ajeg panganggenipun ngemu suraos pepindhan, ingkang dipunpindha kahananipun tiyang utawi barang. Tuladhanipun: wis kebak sundukane, nututi layangan pedhot, cebol nggayuh lintang, ngeyup ngisor awar-awar, saha kebak luber kocak-kacik. Wis kebak sundukane, punika nggadhahi teges bokbilih sampun kebak dosanipun, ugi saged dipunwastani bok bilih sampun wayahe konangan(tumrape maling).Nututi layangan pedhot tegesipun nututi barang ingkang boten aji sahaboten kurup kaliyan rekasanipun anggen jejibahan nututi barang kalawau.Cebol nggayuh lintang, punika tegesipun tiyang ingkang panjangkahanipun ageng sanget, kepara dipunwastani mokal kelakon. Ngeyup ngisor awar-awar tegesipun nyuwun pitulungan tumrap tiyang ingkang mboten kadhah kekiyatan, tiyang ringkih(tiyang alit).Dene teges saking kebak luber kocak-kacik inggih punika tiyang ingkang kekebaken ilmunipun malah saged owah penggalihipun, alias miring(edan).

Saloka inggih punika tetembungan ingkang ajeg panganggenipun, ngemu suraos pepindhan saha teges entar.Ingkang dipunsalokaken inggihpunika kahanan tiyangipun. Tuladhanipun: gajah ngidak rapah, sumur lumaku tinimba, kebo kabotan sungu, timun mungsuh duren, saha tumbu oleh tutup. Gajah ngidak rapah tegesipun tiyang ingkang nglanggar tumrap wewaleripun piyambak.Sumur lumaku tinimba tegesipun tiyang ingkang kumudu-mudu dipunsuwuni wewarah.Kebo kabotan sungu tegesipun tiyang ingkang rekaos gesangipun amargi kekathahen anak. Timun mungsuh duren tegesipun tiyang alit mungsuh tiyang ageng. Dene teges saking tumbu oleh tutup inggih punika memitran ingkang cocok sanget(klop).

Wangsalan inggih punika unen-unen kados cangkriman namung dipunbatang piyambak.Tuladhanipun kapi jarwa, dak pethek mangsa wurunga.Kapi jarwa tegesipun kethek, saengga dipun batang kaliyan dak pethek.Tuladha sanes, reca kayu, goleka kawruh rahayu.Reca kayu tegesipun (wayang) golek, ingkang dipunbatang kaliyan tembung golek.Balung jagung, sampun ketanggelan.Balung jagung tegesipun janggel, dipunbatang kaliyan tembung ketanggelan.Ron so, sampun sayah nyuwun ngaso.Ron so tegesipun godhong so, dipunbatang kaliyan tembung ngaso.

Parikan inggih punika unen-unen kingkang dumadi saking kalih ukara, ukara sepisan damel narik kawigaten, ukara kaping kalih minangka wos(isi). Upaminipun:(1) wajik klethik gula jawa , luwih becik sing prasaja (2) Jambu apa jeruk, aku melu apa entuk (3) Tuk gelas ing beningan, tiwas tak gagas palah ra kelingan (4) Jemek-jemek gula jawa, aja ngenyek karo kanca, lsp.

Keratabasa inggih punika basa utawi tembung ingkang dipunkerata. Upaminipun: (1) anak, apa-apa kudu ana lan enak (2) Bapak, bab apa-apa bisa gawe pepak. (3) Kaji, tekade mung siji. (4) Garwa, sigaraning nyawa. (5) Tebu, antebing kalbu. (6) Cengkir, kencenging pikir. (7) Tandur, ditata sinambi mundur. (8) Krikil, keri-keri ing sikil, lsp.

Cangkriman inggih punika unen-unen ingkang kedah dipunbatang maksudipun. Cangkriman punika wonten tiga, inggih punika cangkriman wancah, cangkriman pepindhan,saha cangkriman wujud tembang. Tuladhanipun cangkriman wancah inggih punika (1) pak lawa, tapak ula dawa (2) Burnas kopen, bubur panas kokopen (3) Lut mae ndhut yu mae rong, welut omahe lendhut, yuyu omahe ngerong.

Cangkriman pepindhan tuladhanipun: (1) pitik walik saba kebon(nanas) (2) Sega sakepel dirubung tinggi(salak) (3) Kebo bule cancang merang(buntil) (4) pitik walik saba meja(sulak). Dene tuladhane cangkriman wujud tembang yaiku bapak pucung, dudu watu dudu gunung, sabamu ing plembang, ngon-ingone sang Bupati, yen lumampah sipucung lambeyan grana. Tegesipun inggih punika gajah.

C.    PANUTUP

Saking andharan ing inggil, saged dipun wastani bokbilih idiom jawi punika mboten tebih saking padintenan namung kathah ingkang dereng paham kaliyan idiom punika piyambak.Kejawi punika, idiom punika ugi saged dipun wastani bokbilih idiom punika minangka kasiling kabudayan mliginipun sastra jawi ingkang saged dados sarana pitutur adi luhung minangka panjangkah nggadhahi jati dhiri bangsa.Janur kupat blarak tuwa, menawi lepat nyuwun ngapura.Matur nuwun.

D.    DAFTAR PUSTAKA

Mulyana.2008. Semantik Bahasa jawa. Yogyakarta: UNY Press.